Η μουσική των Ελλήνων του Πόντου

Οι βασικές ιστορικές φάσεις εξέλιξης της μουσικής των Ελλήνων του Πόντου από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα

του Παύλου Ι. Τσακαλίδη,
Διδάκτορα Μουσικής του Εθνικού Πανεπιστημίου Μουσικής του Βουκουρεστίου

Η ιστορική εξέλιξη της μουσικής των Ελλήνων του Πόντου αποτελεί ένα μεγάλο και εξαιρετικά πολύτιμο κεφάλαιο που -σε σύγκριση με την ιστορία τους- έχει ερευνηθεί πολύ λιγότερο. Οι γραπτές, ηχητικές και φωτογραφικές πηγές για τη μουσική του ποντιακού λαού είναι περιορισμένες και αυτό κάνει πιο δύσκολη την έρευνα στο θέμα αυτό. Για σχεδόν 3.000 χρόνια οι Πόντιοι...
ζούσαν ως συμπαγής ομάδα σε κοινό έδαφος και ο μουσικός τους πολιτισμός εξελισσόταν ομαλά. Η συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής αναγκάζουν των ελληνοποντιακό πληθυσμό να αλλάξουν τον τόπο παραμονής τους. Η συνθήκη της Λοζάννης, που υπογράφτηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1923, ανοίγει την νέα, προσφυγική σελίδα για τους Έλληνες του Πόντου.

Η ιδιαιτερότητα της ιστορικής εξέλιξης της μουσικής των Ελλήνων του Πόντου οφείλεται στη διαρκή παρουσία τους στα ίδια εδάφη -στα νότιο-ανατολικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας- από το 8-7ο αιώνα π.Χ. μέχρι το έτος 1922. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τη βασική αιτία για την εξέλιξή της στο πλαίσιο της κλειστής κοινωνίας, που με τη σειρά της έδωσε την μοναδική ευκαιρία για την δυνατότητα διατήρησης των αρχαιοελληνικών πολιτιστικών αρχών: στη γλώσσα, στα έθιμα, στη μουσική και στο χορό. Παρακάτω αναφέρονται οι βασικές φάσεις της εξέλιξης αυτής από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα. Όλη η έρευνά μας θα χωριστεί σε δύο κεφάλαια: α) πριν από το 1922, και β) μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και το βίαιο ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού από τα πάτρια εδάφη.

O ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Α΄ Φάση

Στην ελληνική μυθολογία έχουμε την περιγραφή της Αργοναυτικής εκστρατείας στην Κολχίδα, στην οποία συμμετέχει και ο πρώτος «πρεσβευτής» της ελληνικής μουσικής παράδοσης, ο θρυλικός λυράρης και τραγουδιστής Ορφέας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι «πίσω από το γοητευτικό και μαγικό προπέτασμα της Αργοναυτικής εκστρατείας κρύβονται πολλοί πεζοί και αιματηροί αγώνες των Ελλήνων στην αυγή της ιστορίας, γύρω στην πρώτη χιλιετηρίδα, για τον έλεγχο του εμπορικού δρόμου προς τον Εύξεινο Πόντο και την Ανατολή [...] και τη μόνιμη εγκατάσταση των Ελλήνων του Πόντου». Βλέπουμε ότι ήδη στο στάδιο του μύθου έχουν γίνει οι πρώτες επαφές τον ντόπιων λαών της Μαύρης Θάλασσας με το αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Απ' τον 8ο αιώνα π.Χ. δημιουργούνται οι πρώτες αποικίες στον Άξενο (αφιλόξενο) Πόντο που αργότερα χάρη των αποικιών αυτών μετονομάστηκε σε Εύξεινο (φιλόξενο) Πόντο. Επειδή οι κάτοικοι των πόλεων αυτών ήταν Ίωνες, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι και ο πολιτισμός τους ήταν απόλυτα ταυτόσημος με τον αρχαιοελληνικό. Όμως, όπως θα φανεί στη συνέχεια, οι ιστορικές περίοδοι που θα ακολουθήσουν (Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Βυζάντιο και Τουρκοκρατία), θα αφήσουν τα δικά τους σημάδια πάνω στο «σώμα» της παράδοσης του Ελληνισμού του Πόντου.

Τα μουσικά όργανα είναι κοινά σε όλο τον αρχαιοελληνικό κόσμο μέχρι και τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Τα κυριότερα απ' αυτά είναι τα έγχορδα (η αρχαία λύρα, η αρχαία κιθάρα), τα πνευστά (ο αυλός, ο δίαυλος) και διάφορα κρουστά.

Β΄ Φάση...συνέχεια εδώ