Τρίτη 25 Δεκεμβρίου 2012

Μια μικρή αναφορά σε Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα.

Tης Ιωάννας Κόκλα*
Ο ανασασμός μιας συνεκτικής κοινωνίας, ενός έθνους, είναι η ζωτική έκφραση της λαϊκής λατρείας των συμμετασχόντων πολιτών. Στην προκειμένη περίπτωση οι ρίζες της λαϊκής έκφρασης λατρείας των Ελλήνων, έλκουν την καταγωγή τους στην αρχαία ελληνική κοσμοθέαση και όπως αυτή διαμορφώθηκε στο διάβα του χρόνου, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες της...
καθημερινής ζωής και το θρησκευτικό συναίσθημα.

Έτσι και οι γιορτές του «Δωδεκαημέρου», που αρχίζουν από τη χαρμόσυνη έλευση της ευαγγελίας των παιδικών φωνών με τα Κάλαντα των Χριστουγέννων και καταλήγουν στην ολοκληρωτική εκδίωξη των Καλικαντζάρων με τα Θεοφάνεια, ατόφια μας μεταφέρουν στα κύρια χαρακτηριστικά της λαϊκής μας παράδοσης.

Τα κάλαντα σαν έθιμο προέρχονται απ’ τους «Αγερμούς» της αρχαίας Ελλάδος, υιοθετώντας σε κάθε εποχιακή γιορτή και μια ιδιαίτερη ονομασία, όπως «Ειρεσιώνη», «Χελιδονίσματα», «Κορωνίσματα», «Μηναγύρτια» κ.λ.π.
Η ετυμολογική προσέγγιση της λέξης «Αγερμοί», όπως πανεύκολα συμπεραίνεται, προέρχεται από το ρήμα αγείρω, το οποίο σημαίνει αθροίζω, μαζεύω, ερανίζομαι, έννοια που και εμείς σήμερα κατά κόρον χρησιμοποιούμε με τον έρανο, κυρίως για θρησκευτικούς λόγους.

Τα δε Κάλαντα προέρχονται από το ρήμα καλέω-ώ, που αργότερα στην Ρώμη μεταφερόμενο δια μέσω της λατινικής διαλέκτου, μας έδωσε τις περίφημες Ρωμαϊκές «Καλένδες», οι οποίες όμως δεν παρέλειψαν να γιορτάζονται όπως και η Ειρεσιώνη της ελληνικής αρχαιότητας, στην αρχή κάθε σεληνιακού έτους, στην αρχή κάθε μήνα δηλαδή.

Τα εποχιακά άσματα «Αγερμού» που δεν είναι παρά τα Κάλαντα, τα τραγουδούσαν οι «Αγύρται» ή «Μηναγύρται» ή οι μετέπειτα στο Βυζάντιο «Καλανταρίδες», μέχρι να φτάσουμε στους σημερινούς μας παιδικούς χαρούμενους «Καλαντιστές». Όλοι αυτοί πανομοιότυπα σχεδόν με τα στολισμένα καλαθάκια (κύστεις) στα χέρια, με κρόταλα ή μουσικά όργανα ή και με κουδούνια ακόμη, ή με τις εαρινές «Χελιδόνες», γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι για να εισπράξουν απ’ τις πρόσχαρες νοικοκυρές τα διαφόρων ειδών καλούδια και κεράσματα. Ένα έθιμο τόσο παλαιό μα συγχρόνως τόσο επίκαιρο και όμορφο, που αν οι παιδικές φωνούλες των «αγυρτών Καλαντιστών» δεν τύχει να ακουστούν το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, θεωρείται γρουσουζιά και μεγάλο κακό για το σπιτικό, γιατί μόνο οι πενθούντες δεν ανοίγουν την πόρτα τους «τέτοιες καλές μέρες»…

Ας πάρουμε όμως μια γεύση απ’ τα Κάλαντα των γιορτών του «Δωδεκαήμερου», καταγράφοντας μερικά αποσπάσματα από παλαιότερες και νεώτερες αποδόσεις τους, στις οποίες διαφαίνεται ο βαθειά αλληλένδετος προγονικός κρίκος συνέχειας, στο διάβα των χιλιετηρίδων.
Ο ωραιότατος δακτυλικός εξάμετρος που εψάλλετο (ήδετο) «εν τη εορτή του Απόλλωνος-Ηλίου» κατά την ισημερία της τότε Πρωτοχρονιάς, ασυνείδητα μας μεταφέρει στα σημερινά Κάλαντα του «Καλήν εσπέραν άρχοντες, να μπω στ’ αρχοντικό σας…..».

«Δώμα προσετραπόμεθ’ ανδρός μέγα δυναμένοιο,
ός μέγα μεν δύναται, μέγα δε βρέμει, όλβιος αιεί.
Αυταί ανακλίνεσθε θύραι. Πλούτος γάρ έσεισι
πολλός, συν πλούτω δε και ευφροσύνη τεθαλυία,
ειρήνη τα’ αγαθή… ει μεν τι δώσεις, ει δε μη, ουχ εστήξομεν…».
Δηλαδή:

Μπαίνουμε μέσ τ’ αρχοντικό μεγάλου νοικοκύρη,
αντρειωμένου, βροντόφωνου και πάντα ευτυχισμένου.
Ανοίξτε πόρτες μόνες σας, πλούτος πολύς να έμπη
και με τον πλούτο συντροφιά χαρά και φρονιμάδα
κι η ολόγλυκη ειρήνη …..Εάν μας δώσεις τίποτε, ει δε μή
πολύ δεν θα σταθούμε…
Σε παραλλαγή της Θράκης, συναντάμε σχεδόν εξ αντιγραφής:

«Στο σπίτι τούτο που ’ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη,
ν’ ανοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα,
να μπει ο πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη….».

Αν δε ψάξουμε για την καταγωγή των μαυριδερών αχτένιστων, με τα τραγοπόδαρα και τα «σιδεροπάπουτσα» δαιμόνιων «Καλικαντζάρων», θα διαπιστώσουμε ότι δεν είναι παρά οι τραγόμορφοι ερωτομανείς «Σάτυροι» ή οι «Κήρες», οι οποίες δεν δίσταζαν ως ψυχές να ανέλθουν απ’ τον κάτω κόσμο των νεκρών, στον κόσμο των ζωντανών για να τους αναστατώνουν.
Γι” αυτήν ακριβώς την ιδιότητα σε ορισμένα μέρη της Ελλάδος τους καλικαντζάρους τους ονομάζουν και «Μνημοράτους», δηλαδή νεκρούς που έρχονται απ’ τα μνήματα κατά το «Δωδεκαήμερο» και οι οποίοι τριγυρίζουν άσκοπα στους δρόμους, και μπαίνουν απρόσκλητοι στα σπίτια απ” την καμινάδα.
Αυτός είναι και ο λόγος που η αποκαθαρτήρια φωτιά συνηθίζονταν και συνηθίζεται να καίει ανελλιπώς με τον «Δωδεκαμερίτη» ή «Χριστόξυλο» ή «Σκαρκάντζαλο», προκειμένου να αποτραπεί η είσοδος των καλικαντζάρων στην εστία.

Έτσι, από την παραμονή των Χριστουγέννων έως τον καθαρμό των Θεοφανείων, με ιδιαίτερη επιμέλεια άναβαν και φρόντιζαν την φωτιά της εστίας, με μεγάλα κούτσουρα από δέντρα αγκαθωτά (γκοριτσά ή αγριοκερασιά), ή ακόμη και με το ευλογημένο λιόξυλο. Εξ” άλλου σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, ακόμη και σήμερα, δεν είναι τυχαίο που υπό μορφήν θυσίας και εξαγνισμού, εξακολουθούν να ρίχνουν στο πρωτάναμμα της φωτιάς του Δωδεκαημέρου, συμβολικά λίγο λάδι με κρασί, θυμίζοντας τις σπονδές στην Μάνα γη.
Μα με το κρασί και το λάδι συμπληρώνουν ακόμη και το τελετουργικό της κοπής του «Χριστόψωμου» την παραμονή των Χριστουγέννων, θέτοντάς το υπεράνω των ευλογημένων αυτών προϊόντων και ενώ συγχρόνως όλα μαζί τα μέλη της οικογένειας ακουμπούν συμβολικά από ένα κομμάτι του καλοζυμωμένου εορτάσιμου άρτου…
Άσβεστη, λοιπόν, παρέμενε η φωτιά για το φόβο των απρόσκλητων ξωτικών των καλικαντζάρων, και η στάχτη που συλλέγονταν με περισσή φροντίδα σκορπίζονταν «για το καλό» γύρω απ’ το σπίτι και τα πλησιέστερα χωράφια.

Ο μεγάλος μας Λαογράφος Ν. Πολίτης, δεν παραλείπει να μας δώσει και έναν ωραίο αλληλοσυσχετισμό του «Χριστουγεννιάτικου Δέντρου», με το «Δέντρο της Γης», το οποίο ανεπιτυχώς προσπαθούν να πελεκήσουν ολοχρονίς τα ξωτικά δαιμόνια του κάτω κόσμου, οι Καλικάντζαροι.
Επ’ αυτού μας λέγει: «…έρχονται από τη γης αποκάτω. Όλο το χρόνο πελεκούν με τα τσεκούρια τους, για να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γης. Αλλά, όταν κοντεύουν να το κόψουν, έρχεται ο Χριστός, τότε τα δαιμόνια χυμάν στη γη επάνω και πειράζουν τους ανθρώπους. Μπαίνουν στα σπίτια από την καπνοδόχο και θέλουν να σβήσουν την φωτιά, άλλοτε καβαλικεύουν στους ώμους τους διαβάτες ή τους πιάνουν με το ζόρι στο χορό. Όταν την παραμονή των Φώτων κατεβούν πάλι κάτω στη γη, βρίσκουν το δέντρο εκείνο να έχει θρέψει και να είναι γερό όπως πρώτα».

Και συνεχίζει: «Γίνεται φανερό από τα προηγούμενα ότι συναντούμε σ’ αυτό το σημείο την ελληνική παραλλαγή για το περίφημο Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Κατά τις ελληνικές παραδόσεις, πρόκειται για το θαυματουργό και ακατανίκητο δέντρο όλου του κόσμου, που ο γεννώμενος Χριστός το προστατεύει, ενώ οι δαίμονες είναι ανίκανοι να το βλάψουν».

Η πεπαλόεσσα λατρεία της «Ιεράς Δρυός» της Δωδώνης ή της «Ιεράς Ελαίας» των Αθηνών, με την άλλοτε μορφή της Ειρεσιώνης, (του τυλιγμένου κλάδου ελιάς με το λευκό έριον –μαλλί- προβάτου και τους ξηρούς και χλωρούς καρπούς της Μάνας Γης), έρχεται ταιριαστά να συμπληρωθεί απ΄ το σημερινό Χριστουγεννιάτικο δέντρο με τις μπάλες και τα χιόνια….
«Δεν είχαμε εμείς παιδάκι μου πολυτέλειες τότε. Παίρναμε ένα κλαδί ελιάς ή ενός κυπαρισσιού, και το στολίζαμε με ό,τι είχαμε. Καρύδια, σύκα, μικρά μήλα…» Αυτή την απάντηση θα σας δώσει μια οποιαδήποτε γιαγιά κι αν ρωτήσετε σήμερα…

Κλείνοντας την σύντομη επετειακή αναφορά μας για το «Δωδεκαήμερο», ας καταγράψουμε και τους λιγοστούς στίχους που η ελληνική παράδοση διασώζει για την απομάκρυνση και την εκδίωξη της μιαρότητας των επιβλαβών ψυχών από τους Καλικάντζαρους και τις Κήρες. «Θύραζε, Κήρες, ουκέτ’ Ανθεστήρια». (Φύγετε απ’ την πόρτα, ψυχές επιβλαβείς, δεν είναι πια Ανθεστήρια).
Και το νεώτερο:

«Φεύγετε να φεύγουμε / τι έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του.
Μας άγιασε, μας έβρεξε / και μας εκατάκαψε».
*Λογοτέχνης, Γεν. γραμματέας του Κέντρου Ελευσινιακών Μελετών «Δάειρα». 10-12-2010
Πηγή: Αντίλαλοι απ” τους Σκάρους, Τριμηνιαία Έκδοση Συλλόγου Αλεξανδριτών Λευκάδας, περίοδος Γ’, Αριθμός Φύλλου 3, Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2010.

http://www.kolivas.de/archives/88784

το είδαμε εδώ 

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΥΚΟΥΤΡΗΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΥΚΟΥΤΡΗΣ
"Ο ηρωικός άνθρωπος αισθάνεται πως είναι διαλεγμένος από την Μοίραν ως αγωνιστής και ως μάρτυς - περισσότερον ως μάρτυς, αφού την επιτυχίαν δεν την μετρεί με αποτελέσματα άμεσα, με αριθμούς και μεγέθη, δεν την μετρεί καν διόλου. Είναι το αλεξικέραυνον, που θα συγκεντρώση επάνω του (θα προσελκύση μάλλον εθελουσίως) όλας τας καταιγίδας και όλα τ' αστροπελέκια, διά να προστατευθούν τα κατοικητήρια των ειρηνικών ανθρώπων. Εις την ετοιμότητα του κινδύνου, τον σύρει με ακαταμάχητον έλξιν η αισθητική, θα έλεγα, γοητεία του κινδύνου, η συναίσθησις ότι είναι προνόμιον των ολίγων να συντρίβωνται υπέρ των άλλων υπό των άλλων - το πολυτιμότερον προνόμιον! Ο ηρωικός άνθρωπος δεν είναι το άνθος, δεν είν' ο καρπός - αυτά αντιπροσωπεύουν το παρόν και του παρόντος την ανεπιφύλακτον χαράν. Είναι ο σπόρος που θα ταφή και θα σαπίση δια ν' αναφανή το άνθισμα και το κάρπισμα. Είν' εκείνος που θάπτεται δια να εορτασθή η ανάστασις, και ανάστασις χωρίς ταφήν δεν υπάρχει."

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗΣ
Απάντηση στο Ρουσίτ Πασά στα 1822

''Πασά μου, μου στέλνεις ένα μπουγιουρντί, μου λες να προσκυνήσω, και εγώ πασά μου ερώτησα τον πούτσο μου τον ίδιο, και αυτός μου αποκρίθηκε να μη σε προσκυνήσω κι αν ερθείς επάνω μου ευθύς να πολεμίσω''

Και απάντηση στον Σιλιχτάρ Μπόδα στα 1823

''Γαμώ την πίστιν σας και τον Μωχαμέτη σας. Δεν εντρέπεσθε να ζητείτε «από ημάς» συνθήκην με «έναν» κοντζιά σκατο-Σουλτάν Μαχμούτην -να τον χέσω και αυτόν και τον Βεζίρην σας και τον Εβραίον Σιλιχτάρ Μπόδα την πουτάνα! - Άμα ζήσω, θα τους γαμήσω. Άμα πεθάνω, θα μου κλάσουν τον πούτσο''

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
"Φυλάτε τη Γη σας και την Τιμή της μόνο με Σπαθί. Πάψετε σαπιοδάσκαλοι και σαπιορήτορες- ΑΝΑΦΟΡΑΤΖΗΔΕΣ- να εξευτελίζετε τη Φυλή. Πάψετε παλιόγρηες τις κλάψες, τα σάλια, τα μελάνια και πιάστε το Σπαθί. Τα πάντα στη Ζωή -Η ΦΥΣΙΣ ΤΟ ΛΕΕΙ- κατακτώνται με το Σπαθί."

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ
















Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα», αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση. Εις τον πρώτο χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας επήγεν εις τον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα εις το στρατόπεδον και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμε και έως την Κωνσταντινούπολη. Τόσον τρομάξαμε τους Τούρκους, οπού άκουγαν Έλληνα και έφευγαν χίλια μίλια μακρά. Εκατόν Έλληνες έβαζαν πέντε χιλιάδες εμπρός, και ένα καράβι μιαν άρμάδα...

(Μέρος του λόγου που εκφώνησε ο Κολοκοτρώνης στην Πνύκα).

ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ

ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ
Δεν με μέλει αν βάλω σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση, μια κυβέρνηση που δεν την σέβομαι, δεν είμαι καμωμένος για την κυβέρνηση ή για το κράτος, έγινα για το έθνος, και το ξέρω επειδή γι’ αυτό ίσα-ίσα πονώ. Για την κυβέρνηση μου έρχεται σιχαμός και καταφρόνια, άμα συλλογίζομαι την κυβέρνηση ξεπέφτω, μαργώνω και μαραίνομαι. Σηκώνομαι, ξανοίγω και ανθοβολώ άμα νοιώθω τον Ελληνισμό. Σε όποια γωνιά του Ελληνισμού και αν βρεθώ, θα πασχίζω πάντα να δυναμώνω, να ξυπνώ, να ζωντανεύω την ψυχή του, και ας γίνει οτι γίνει. Ξυπνώ καθε ύπνο, κεντρίζω καθε βαρεμό, συνδαυλίζω κάθε στάχτη, ξεσκεπάζω καθε σπίθα κρυμμένη και ανάβω κάθε φωτιά σβησμένη, βγάζω κάθε πνοή κουρασμένη και παίζω κάθε χορδή σιωπηλή. Ξυπνώ, ξυπνώ, ξυπνώ και γι αυτό με λεν και ξυπνητήρι…

ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ

ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ
Είδα στον ύπνο μου τον Παύλο τον Μελά, να παίρνει σάρκα για να πει μια ιστορία για κάποια αγέρωχα κι αδούλωτα μυαλά, που προδιαγράφουν της Πατρίδας την πορεία. .
..

Είχ’ η μορφή του θλίψη, πόνο και οργή, για αυτούς που σήμερα τις τύχες μας ορίζουν, που ασελγούν πάνω σ΄ανθρώπους και σε γη και καθετί Ελληνικό το αφορίζουν.
...
Μέσα στην μπλε του την αντάρτικη στολή και με το χέρι του στη μαύρη τη πιστόλα, δίνει στους άντρες του ξανά την εντολή Ελευθερία και Πατρίδα πάνω από όλα!
...
Αν θες στον ύπνο σου να έρθει ο Μέλας μαζί μ’ αγγέλους, σκοτωμένα παλικάρια, να σε τραβήξουν απ ’τον δρόμο που τραβάς, για να βαδίσεις τα δικά τους τα αχνάρια... ..
.
φέρε στα μάτια σου του Παύλου τη στολή, ορκίσου πάνω της, πως δεν θα τον προδώσεις και συρε να βρεις την δική σου εντολή αφού τον ύπνο του εχθρού μας θα στοιχειώσεις.

  © Free Blogger Templates 'Greenery' by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP